Çalışan ve Hasta Hakları

Hasta hakları deyimiyle, hastaların kaybettiği sağlığını en kısa zamanda, mümkün olabildiğince en yüksek seviyede, en konforlu ve saygın bir biçimde geri alabilmesi; bu mümkün olamadığında ise, hastalığına karşın yaşam kalitesini koruyabilmesi ve insan onuruna yakışır biçimde kalan hayatını devam ettirebilmesi için gereksinim duyacağı her türlü destek ve hizmete kolayca ulaşabilmesinin önünü açık tutacak haklar kastedilmektedir. Modern toplumlar, her hasta için bu hakları güvence altına alırlar. Hastalık veya sakatlık, kişinin bireysel sorunu olarak algılanmaz ve iyileşmesi onun kişisel gücüne ve olanaklarına bırakılmaz. Toplum, hastanın sağlığına kavuşma amacını gerçekleştirebilmesi için ona imkan hazırlar, destek olur. Bunun hukuki, ekonomik ve idari koşullarını oluşturur.

Hasta hakları, aslında sağlık hakkının bir parçasıdır. Sağlıklı olmak ve sağlıklı kalmak, sağlığını koruyup geliştirebilmek her insan için vazgeçilemez, devredilemez ve ertelenemez temel insan haklarından birisi olan yaşam hakkının bir gereğidir. Diğer bir çok gereksinimlerine kıyasla önceliklidir, çünkü sağlık, herkese her zaman ve her şeyden önce gereklidir.

HASTA HAKLARI NELERDİR?

Modern anlamda hasta hakları başlığı altında tanımlanan, insanlığın ortak akıl ve vicdanının ürünü olan ve ana başlıklarıyla altta sıralanan bu değerler özetle: hastaların ihtiyaçları olan hizmete kolayca ulaşabilmelerini; hastalık ve tedavileri konusunda bilgilendirilmelerini; kendileriyle ilgili özerk karar verebilmelerini; hakkaniyet, özen ve saygı görmelerini; mahremiyetlerinin korunmasını ve tıbbi uygulamalardan zarar görmemelerini amaçlar. Hasta hakları 01/08/1998 tarih ve 23420 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan yönetmelikle düzenlenmiştir.

Hizmetten yararlanma

Her hastanın, sağlık hizmetlerinden genel olarak yararlanma hakkı vardır. Sağlık politikalarının oluşumunda hastaların görüşleri alınmalı ve sağlık hizmetlerinin yürütülmesindeki yönetimsel sürece katkıda bulunmaları sağlanmalıdır. Hastalar ihtiyacı olan sağlık desteğine kolayca ulaşabilmelidirler.

Tıbbi gereklere uygun tedavi görme

Hastaya uygulanacak her türlü tanı, tedavi yöntemi ve işlemlerinin tıbbi gereklere, bilimsel verilere ve yasal kurallara uygun olması gerekir. Tıbbi gerekler dışında hastaya müdahale yapılamaz. Hastaların kendi talebi bile olsa, ötenazi uygulanamaz.

Hekim seçme

Hastalar diledikleri hekim ve sağlık kurumlarında muayene ve tedavi olabilmelidir.

Saygı, eşitlik ve özenle hizmet alma

Tıbbî bakım, müdahale ve tedaviler sırasında hastaya özen gösterilmelidir. Sağlık hizmetlerinin sunumunda hastalara ve hasta yakınlarına saygılı, nazik ve şefkatli davranılmalıdır. Sağlık hizmeti sunumunda hastalar arasında tıbbî öncelikler dışında, hiçbir şekilde ayrımcılık yapılmamalıdır. Dinine, diline, etnik kökenine, felsefi ve politik görüşüne, sosyal statüsüne, görünümüne bakılarak hizmetten yararlanımı kısıtlanmamalıdır.

Bilgilenme

Hastalara başvurdukları sağlık kurumundan alabilecekleri hizmetler ve bu hizmetlerden yararlanma usulleri deklare edilmelidir. Hastalar, kendilerine hizmet veren sağlık çalışanlarını tanıyabilme anlayabileceği açıklıkta, dinî inançları, felsefi görüşleri, etnik durumu, sosyal ve kültürel düzeyi dikkate alınarak verilmelidir. Hastanın sağlığını tehlikeye düşüreceği ve tedavisini aksatacağı hakkında kuvvetli bir olasılık hariç, hastanın hastalığı kendisinden saklanamaz. Hastalar hastalıkları ve tedavileri hakkında bilgi almak isteyebilirler yada bilgilerinin başkalarına verilmemesini isteyebilirler.Hastanın bu kararına saygı duyulmalıdır.

Tıbbî kayıt, doküman ve raporlara ulaşma

Hasta kendisine ait tıbbî kayıtları, dosya ve dokümanları inceleyebilmeli; bir kopyasını veya raporlarını alabilmelidir. Hastalar kendileri hakkında düzenlenen rapor veya tutulan kayıtların eksik, hatalı olduğunu düşünüyorlarsa bunlara itiraz edebilirler ve durumlarının yeniden bir başka hekim veya merkez tarafından değerlendirilmesini talep edebilirler.

Aydınlatılmış onam

Her türlü tıbbî girişim öncesinde, söz konusu işlemle ilgili olarak hastadan aydınlatılmış (bilgilendirilmiş) onam alınmalıdır. Hastalar önerilen bir girişim veya tedaviyi reddedebilirler. Kültürel geleneklerine, dinî inançlarına, felsefi görüşlerine göre teşhis ve tedavi süreçlerinin kişiselleştirilmesini isteyebilirler. Bundan dolayı tedavisiz bırakılamazlar.

Konfor ve güven

Hastalara etkinliği ve güvenirililiği bilimsel olarak kanıtlanmamış ilaç veya tedaviler rutin olarak uygulanamaz. .. Hastalara hastalıkları ve tedavileri hakkında her türlü bilgi verilmelidir.

Mahremiyet

Bir hekim veya sağlık kurumu izinleri olmaksızın kendisine başvuran ve/veya tedavi ettiği hastaların kimliklerini açıklayamaz. Hastanın teşhisi, tetkik sonuçları, hastalığı ve tedavisiyle ilgili bilgiler, hastanın izni olmaksızın başkalarına açıklanamaz. Hastanın tedavi giderleri, finansman şekli, izni dışında başkalarına açıklanamaz.

Moral destek, refakatçi ve ziyaretçi

Sağlık kurumlarında iken hastaların talebi halinde, kendi inançlarına göre dua ve ibadet etmelerine ve moral destek ve teselli almalarına imkân verilmelidir. Hastaların refakatçi bulundurmaları, ziyaretçi kabul etmeleri mümkün olabildiğince engellenmemelidir.

Şikayet ve tazminat

Hastalar sağlık çalışanları ve kurumlarından şikayetçi olabilirler. Bu şikayetler, ilgili kişi ve kurumlarca dikkate alınıp gereği yapılmalıdır.

Reşit ve Mümeyyiz olmayanların hakları:

Karar verme yeterliliği olmayan hastalarla ilgili işlemler, yasal velisiyle yürütülür. Yasal velisinin kararına rağmen, böyle bir hastanın da mümkün olduğunca bilgilendirilmesine ve onayının alınmasına çalışılmalıdır. Hastanın yasal temsilcisi reddetse bile, acil müdahale gerektiren hayatî bir tehlike karşısında hekim hastasının yararına olanı yapmalıdır. Zaten hastayla hekim arasındaki ilişkiyi hukuken açıklamak üzere çoğu zaman kullanılan “Vekalet Sözleşmesi”ne göre, hastanın hakkını korumak, hastanın yararını gözetmek hekimin temel ödevidir. Hasta hakları bize, sevilip sayılan, başarılı birer hekim olmanın yolunu gösterir. Mesleki tatminimizi artırır. Verdiğimiz hizmetin nitelik ve kalitesini yükseltir. Hizmeti alanların memnuniyetini artırarak onların gözünde bize saygınlık kazandırır. Hasta hakları alanında kaydedilen gelişmeler, hekimin ve diğer sağlık çalışanlarının ürettikleri hizmetin, amaçlanan yararı vermesine yardımcı olur. Sağlık kurumlarını daha kaliteli, üretken hale getirir. Hizmet verdikleri kitlenin memnuniyetini elde etmelerini kolaylaştırır. Hasta haklarına uygun bir hizmet sunulması, sağlık işletmelerinde toplam kalite yönetiminin, olmazsa olmaz bir parçasıdır. Hasta ve hasta yakınlarından gelen hak talepleri, aslında sağlık çalışanları için de, kurum yöneticileri için de yol gösterici birer rehberdir. Ayrıca, günlük mesleki uygulamalarını hasta haklarına uygun bir şekilde yürütmek, yasal yaptırımlar karşısında sağlık çalışanlarının en büyük güvencesidir.

Hasta hakları sadece şu anda hasta olanlar için değil, ileride hasta olabilecek herkes ve dolayısıyla sağlık çalışanları içindir. Hasta hakları başlığı altında sıralanan hususlara bakıldığında, bir sağlık çalışanının hasta veya hasta yakını olarak bir hekime veya sağlık kuruluşuna başvurduğunda, kendisine veya hastasına yapılmasını istediği davranışlardan ibaret olduğu görülür. Bir hekim olarak kendimize veya yakınlarımıza nasıl ve hangi standartlarda bir sağlık hizmeti verilmesini ve bu bize nasıl davranılmasını istiyorsak, hastalarımıza da aynı hizmetin, aynı biçimde verilmesini ve aynı şekilde davranılmasını savunmak zorundayız. Bunun aksi düşünülemez.

HEKİM HAKLARIMIZ NEDİR?

Gerek hekim-hasta ilişkisi sürecinde ve gerekse işiyle alakalı diğer süreçlerde hekimler, hukuken korunan çeşitli haklara sahiptirler.

Yeterli Eğitim Alma ve Sürekli Mesleki Gelişim Hakkı

Öncelikle hekimler, ağır mesleki, etik ve hukuki sorumlulukları üstlenebilmeleri için yeterli ve nitelikli bir eğitim alma hakkına sahiptirler.

Hekimler, tıbbi bilgi üretimindeki hıza paralel olarak, mesleki gelişimlerini kesintisiz sürdürebilecek şekilde eğitim alma hakkına sahiptirler.

Yeterli Ücret Alma Hakkı

Hekimler, aldıkları eğitim, harcadıkları emek ve üstlendikleri mesleki risklere uygun yeterli bir ücret alma hakkına sahiptirler.

Mesleğini Serbestçe İcra Etme Hakkı

Hekimler, hiçbir kişi veya merciden baskı görmeden serbestçe mesleğini icra edebilme hakkına sahiptirler. Hasta ve hasta yakınlarının, yöneticilerin, diğer üçüncül tarafların hekime herhangi bir şekilde (psikolojik, fiziki, sosyal, ekonomik, vb) baskı yapmaları, tıbbi endikasyon dışı veya gerçeğe aykırı rapor düzenlemeye zorlamaları kabul edilemez. Hekimden kendi değerlerine ters düşen (mesleki bilgisi, tıp etiği, hukuk, vicdan) işlemler talep edilemez.

Yönetimsel Kararlara Katılma Hakkı

Hekimler, çalıştıkları sağlık kurumundaki yönetimsel kararlara (görüş beyan etme, eleştiri ve önerilerde bulunma, vb) ve organizasyona katılma hakkına sahiptirler.

Hastayı Reddetme Hakkı

Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 18. Maddesinde “Tabip ve diş tabibi, âcil yardım, resmî veya insani vazifenin ifası halleri hariç olmak üzere, mesleki veya şahsi sebeplerle hastaya bakmayı reddedebilir.” ve 19. Maddesinde “Tabip ve diş tabibi mesleki veya şahsi sebeplerle, tedaviyi bitirmeden hastasını bırakabilir. Ancak, bu gibi hallerde, diğer bir meslektaşın tedavi veya müdahalesine imkân verecek zamanı evvelden hesaplayarak hastayı vaktinde haberdar etmesi şarttır. Hastanın bırakılması halinde hayatının tehlikeye düşmesi veya sıhhatinin zarara uğraması muhtemel ise, diğer bir meslektaş temin edilmedikçe, hastayı terkedemez. Hastayı bu suretle terk eden tabip veya diş tabibi, lüzum gördüğü veya hasta tarafından talep edildiği takdirde, tedavi zamanına ait müşahede notlarını verir.” ibareleri bulunmaktadır. Hasta ile hekim arasındaki ilişkide güven sarsılmış (hasta hekime yanlış beyanda bulunmuş, hekime karşı tehditkar ve/veya hakaret içerir sözler sarf etmişse, vb), ilişki iki taraf için de yararlı sonuçlar doğurmayacak bir sürece girmişse ve bu durum adli mercilere intikal ederek konu hakkında hekim lehine bir karar verilmişse hekim hastayı reddedebilir.

Konsültasyon İsteme Hakkı

Hekimler tıbbi, etik ve hukuki gerekçelerle hastası için bir başka hekim(ler)den konsültasyon isteme hakkına sahiptir.

Sağlığını Koruma ve Mesleki Risklerden Korunma Hakkı

Hekimler, kendi sağlığını koruma, enfeksiyon ve radyasyon gibi mesleki risklere karşı korunma hakkına sahiptirler.

İyileşme Garantisi Vermeme Hakkı

Hekim, plastik cerrahi ve diş hekimliği uygulamaları gibi bazı istisnai durumlar haricinde hastalarına iyileşme (şifa) garantisi vermeme hakkına sahiptir.

Hastasına Yeterli Zaman Ayırma Hakkı

Hekimin hastasına yeterli bir zaman ayırma hakkı vardır. Hekimler, hastanın tıbbi bakımını tehlikeye sokacak ve sağlıklı değerlendirilmesini engelleyecek şekilde yoğun iş yükü ve zaman baskısı altına sokulmamalıdır.

Tedaviyi Belirleme Hakkı

Hekim, kanıta dayalı olmak üzere bir hastalığın tedavisinde uygulanabilecek standart yöntemlerden herhangi birini tercih etmekte serbesttir. Hekim hastası için uygun bulmadığı bir tedaviyi uygulamaya zorlanamaz.

Bilgi Alma ve Tavsiye ve Tedavisine Uyumu İsteme Hakkı

Hekimler, hastalarından doğru bilgi alma, tedavi için önerdikleri ilaçların uygun şekilde kullanılmasını ve diğer tavsiyelere uyulmasını isteme hakkına sahiptir.

Cezalandırma Eylemlerinde Bulunmama Hakkı

Hekim hiçbir şekilde herhangi bir kişinin cezalandırılması eyleminde (ölüm cezası, işkence) aktif görev almaya zorlanamaz.

Son yıllarda yapılan araştırmalarda dünyada ve ülkemizde iş yerlerinde yaşanan şiddet olaylarında bir artış olduğu ve işyerlerinde şiddetin yaygın bir sorun haline geldiği görülmektedir. Özellikle kamu hizmetlerinin üretildiği, topluma sunulduğu ve insan ilişkilerinin yoğun olarak yaşandığı alanlardan birisi olan sağlık hizmetlerinde çalışanların işyeri şiddetine daha fazla maruz kaldıkları saptanmıştır.

* Şiddet olgusu sağlık çalışanları ve hasta/hasta yakınları için ciddi bir sorun teşkil etmektedir.

* Sunulan sağlık hizmeti şiddet esnasında aksayabilmektedir.

* Şiddete uğrayan sağlık çalışanının sunduğu hizmetlerin kalitesi olumsuz yönde etkilenmektedir.

Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında sağlık çalışanlarının güvenli ortamlarda yüksek motivasyonla çalışması amacıyla Sağlık Bakanlığına bağlı kurum ve kuruluşlarda olduğu gibi

Halk Sağlığı Müdürlüğü'nde de Çalışan Hakları ve Güvenliği Birimi kurulmuştur. Kurulmuş olan bu birim ile:

* Sağlık personeline yönelik şiddet mutlaka yargılanacaktır.

* Şiddete maruz kalan personele “hizmetten çekilme hakkı” tanınmıştır.

* Hukuki yardım ve psiko-sosyal destek sağlanacaktır.

BEYAZ KOD UYGULAMASI

Beyaz Kod kapsamında ilgili sağlık personeline beyaz kod birimi vasıtasıyla hukuki yardımda bulunma şartları belirtilmiştir.

Çalışanlarımız şiddet olaylarını bildirmek için 24 saat hizmet verecek “113” numaralı telefonu ve Beyaz Kod web sitesindeki (www.beyazkod.saglik.gov.tr/Account/Login.aspx)) bildirim formunu kullanabileceklerdir. Şiddete maruz kalan sağlık çalışanı “113” numaralı telefon ile Sağlık Bakanlığı Beyaz Kod Birimine bilgi vermesini müteakiben de Sağlık Bakanlığı Beyaz Kod web sitenden (www.beyazkod.saglik.gov.tr/Account/Login.aspx)) “Beyaz Kod Bildirim Formu”nun eksiksiz bir şekilde doldurulması büyük önem arz etmektedir.

Sağlık çalışanına yönelik herhangi bir şiddet olayı gerçekleştiğinde kurum yöneticileri tarafından da “113” numaralı telefonla Beyaz Kod Birimine bildirim yapılacaktır. Şiddete maruz kalan personel olayı Halk Sağlığı Müdürlüğü Beyaz Kod Birimine bildirmelidir. Beyaz Kod Birimi olayı eş zamanlı olarak; hukuk birimine ve adli mercilere intikal ettirilmesini sağlayarak hukuki takibin başlamasını sağlayacaktır.

Şiddet olayları için Bakanlık hukuk birimleri, işlenen suçtan mağdur olan Bakanlık personeline veya vefatı halinde kanuni mirasçılarına bir avukatın hukuki yardımını isteyip istemediğini soracak ve talep etmeleri halinde Bakanlık avukatlarınca ilgili personele 28.04.2012 tarihli ve 28277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sağlık Bakanlığı Personeline Karşı İşlenen Suçlar Nedeniyle Yapılacak Hukuki Yardımın Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” çerçevesinde hukuki yardım yapılacaktır.

Kamu görevlilerine karşı işlenen şiddet olaylarının takibi şikâyete bağlı olmadığından, ilgili personelin şikâyetinin olup olmadığına bakılmaksızın Müdürlüğümüze bildirilen olay mutlaka adli mercilere intikal ettirilecektir. Özel sektör yöneticileri tarafından da şiddet olaylarının bildirimi noktasında aynı hassasiyet gösterilmelidir.

Ajans23/Buşra KESKİN